TEORIA POSZUKIWANIA DOZNAŃ ZUCKERMANA

Inspiracją dla Marvina Zuckermana przy tworzeniu swojej koncepcji były obserwacje Hebba dotyczące deprywacji sensorycznej. Zuckerman zauważył, że istnieją różnice indywidualne odnośnie odporności na deprywację sensoryczną. Jego koncepcja poszukiwania doznań koncentruje się na tym jednym wymiarze temperamentu. Autor twierdzi, że istnieje optymalny poziom aktywacji, różnice indywidualne zaś dotyczą optymalnego poziomu stymulacji. Jeśli osoba osiągnie ten poziom, wówczas doświadczy pozytywnego stanu emocjonalnego. Wpływ na optymalny poziom stymulacji mają zarówno czynniki sytuacyjne, jak i konstytucjonalne (m.in. reaktywność OUN i AUN).

Poszukiwanie doznań [sensation seeking], to inaczej tendencja do poszukiwania lub unikania stymulacji. Istotne jest to w tej koncepcji, że źródłem stymulacji w większym stopniu jest interpretacja bodźców, powiązana z indywidualnym doświadczeniem, niż wartość fizyczna tych bodźców. W poszukiwaniu doznań pewną rolę odgrywa podejmowanie ryzyka, dotyczy to np. ryzyka fizycznego, społecznego, prawnego, finansowego, (równie dobrze, poszukiwanie doznań może wystąpić, zdaniem Zuckermana w świecie Buszmenów). Badania psychometryczne pozwoliły autorowi wyróżnić 4 czynniki wchodzące w strukturę poszukiwania doznań, są to: poszukiwanie grozy i przygód [thrill and adventure seeking] TAS, związane jest to z zamiłowaniem do sportów ekstremalnych, aktywności na świeżym powietrzu, zajęć fizycznie ryzykownych. Drugim czynnikiem w strukturze doznań jest poszukiwanie przeżyć [experience seeking] ES, polegającym na nonkonformistycznym stylu życia, przejawiającym się w takich zachowaniach jak: szukanie niezwykłego towarzystwa, narkotyki, nieplanowane podróże. Trzecim czynnikiem jest rozhamowanie dishibition, Dis, jest to cecha najsilniej uwarunkowana biologicznie, przejawiająca się w skłonności do rozładowywania się poprzez takie działanie jak: seks, hazard, alkohol, „swawolny” tryb życia. Ostatnim czynnikiem w strukturze doznań jest podatność na nudę boredom susceptibility, BS, przejawiająca się w niechęci do zrutynizowanej pracy, nudnego towarzystwa. Jego miarą jest reakcja niepokoju na monotonię. Zuckerman wykazał, że mężczyźni uzyskują wyższe wyniki niż kobiety pod względem poszukiwania doznań. Podstaw psychofizjologicznych poszukiwania doznań doszukiwał się autor w przewodnictwie skóry, rytmie serca, które miały być wskaźnikiem aktywacji reakcji orientacyjnej orienting response, na pojawiającą się nową sytuację. Podobnie jak Eysenck w przypadku etiologii ekstrawersji, Zuckerman traktował oś: kora – układ siatkowaty, jako podłoże biologiczne poszukiwania doznań. Widział tam też rolę neuroprzekaźników uczestniczących w mechanizmach nagradzających zlokalizowanych w układzie limbicznym. Podkreślał znaczenie poziomu katecholamin – noradrenaliny i dopaminy szczególnie w obszarach nagrody układu limbicznego. Badnia Zuckermana wykazały związek pomiędzy poszukiwaniem doznań a poziomem monoaminooksydazy (MAO). Wraz ze wzrostem (MAO) spadało rozhamowanie. Podstawy biologiczne teorii Zuckermana poddane zostały ostrej krytyce (Strelau 2014).