Wstęp do terapii OCD

Marcin Jeśka

Definicje:

Obsesje mogą przyjąć formę powtarzalnych, stresujących i intruzywnych (natrętnych) myśli, obrazów (wyobrażeń) lub impulsów, chociaż to obsesyjne myśli są najpowszechniejszym symptomem w tym zaburzeniu. Treści obsesyjne mogą być wysoce idiosynkratyczne i są związane z indywidualnym, osobistym doświadczeniem osoby, wpływem socjo – kulturowym a także z „krytycznym wydarzeniem” w życiu jednostki. Jakkolwiek pewne treści obsesyjne występują częściej statystycznie, niż inne na przykład:

Troska o brud i zanieczyszczenia (Czy zabrudziłem to krzesło? Czy naraziłem kogoś na zanieczyszczenie kałem?);
Choroba i dolegliwość (Nie mogę otworzyć tych drzwi ponieważ na klamce znajdują się zarazki, które mogą spowodować u mnie śmiertelną chorobę);
Wątpliwości dotyczące bezpieczeństwa (Czy zamknąłem drzwi, gdy opuściłem biuro tej nocy?);
Przemoc i uraz (Czy przypadkiem nie przejechałem przechodnia na pasach?);
Obrzydliwe akty seksualne (Czy nie czuję pociągu do dzieci?);
Niemoralność i religia (Czy wyznałem wszystkie moje grzechy na spowiedzi?);
Różnorodne tematy (np. uporczywa troska o porządek, symetrię, precyzję, rutynę, liczby etc.);

W oparciu o badania ponad 1000 pacjentów z OCD Rassmusen i Eisen (1992, 1998) stwierdzili, że lęk przed zanieczyszczeniem występował u 50% uczestników, natomiast patologiczne wątpliwości towarzyszyły 42% badanych. Obsesje związane z symetrią stanowiły 32%, z agresją 31%, seksualnością 24%, z religią 10%. Robocza definicja obsesji zaprezentowana jest poniżej:

Obsesje są bardzo często nawracającymi, niepożądanymi i nieakceptowanymi myślami, obrazami lub impulsami, które związane są z wewnętrznym, subiektywnym oporem, trudno je kontrolować i generalnie wywołują stres. Mimo, że jednostka może w różnym stopniu postrzegać swoje myśli jako przesadzone, irracjonalne lub nawet bezsensowne.

Kompulsje to powtarzalne, stereotypowe jawne zachowania lub akty mentalne, które są związane z silnym, subiektywnym przymusem do zrobienia czegoś, nawet jeśli jednostka chciałaby się w różnym stopniu oprzeć temu przymusowi. Zazwyczaj kompulsje obejmują jawne zachowania (widoczne z zewnątrz) takie jak np. powtarzalne mycie rąk lub sprawdzanie, ale zachowanie te mogą być również ukryte (niedostrzegalne z zewnątrz) fonetyczne powtarzanie pewnych słów, zdań lub modlitw. Jawne kompulsje jakkolwiek, są bardziej powszechne: powtórne sprawdzanie (61%), mycie/czyszczenie (42%), szukanie zapewnień (34%), symetria/precyzja (28%), zbieranie, gromadzenie przedmiotów (18%) (Rasmussen, Eisen 1998). Według Kozak (1995) 80% badanych z zaburzeniami obsesyjno kompulsyjnymi deklarowało mentalne kompulsje. Rytuały kompulsywne wykonywane są zazwyczaj w celu redukcji stresu (np. powtarzanie mycia rąk redukuje lęk związany z dotknięciem przedmiotu postrzeganego jako potencjalnie zanieczyszczonego) lub żeby zapobiec jakiejś strasznej konsekwencji (np. osoba sprawdza co chwilę piecyk, czy jest wyłączony, by nie doszło do pożaru). Często kompulsje wykonywane są według jakiejś określonej zasady np. wyłączanie i włączanie 7 razy światła przed wyjściem z pokoju. Kompulsje pełnią funkcję neutralizowania, która nakierowana jest na wyeliminowanie, powstrzymanie, czy osłabienie obsesji powiązanej ze stresem. Co więcej, często nie są logicznie powiązane z sytuacją, czy zdarzeniem, które miałoby neutralizować lub zapobiegać zagrożeniu. Osoby z OCD zazwyczaj mają poczucie braku kontroli nad swymi kompulsjami. Robocza definicja kompulsji zaprezentowana jest poniżej:

Kompulsje są powtarzalnymi, intencjonalnymi, aczkolwiek stereotypowymi zachowaniami lub mentalnymi odpowiedziami obejmującymi silny subiektywny przymus by wykonać coś, lub zwiększyć poczucie dobrowolnej kontroli, której celem jest neutralizowanie stresu lub zagrażającej konsekwencji charakteryzowanej przez obsesyjną troskę.

W kryteriach diagnostycznych zaburzeń obsesyjno – kompulsywnych OCD konieczne jest pojawienie się „nieracjonalnego”, na pewnym etapie zaburzenia, czynnika w kompulsjach i obsesjach oraz elementu nadmiernej „konsumpcji czasu” przez OCD, który wywołuje stres i zaburza istotnie codzienne funkcjonowanie. Kryterium zaburzenia funkcjonowania i „pożeracza czasu” jest istotne, ponieważ wiele jednostek w ogólnej populacji miewa myśli obsesyjne, ale osoby te są w pełnej normie, gdyż nie zaburza im to mocno funkcjonowania. Wiele badań potwierdza wysoką częstotliwość posiadania natrętnych, niechcianych myśli w nieklinicznych próbach, które obejmują treści zbliżone do klinicznych obsesji (np. Parkinson, Rachman 1981). Rytualne zachowania również są relacjonowane w tych grupach (np. Muris, Merckelbach & Calvan 1997). Kliniczne obsesje są jednak dużo częstsze, bardziej stresujące, mniej kontrolowalne, bardziej konsumujące czas i bardziej zaburzające niż w przypadku reszty populacji.

Gdy diagnozuje się obsesje, istotne jest to, by odróżnić je od innych form negatywnych myśli, zniekształceń poznawczych. Negatywne automatyczne myśli, zamartwianie się, urojenia są przykładem innych patologii poznawczych, które czasami można pomylić z natrętnymi myślami. Aby ustalić, czy powtarzające się, stresujące myśli powinny być zaklasyfikowane do obsesji, kilka cech powinno wystąpić: 1. Doświadczane myśli jako, powtarzających się mentalnych natręctw; 2. Ogromny wysiłek, by wyprzeć, zneutralizować, kontrolować pojawiające się myśli 3. Świadomość, że myśli są wytworem własnej świadomości; 4. Nadmierne przypisywanie własnej odpowiedzialności; 5. Obejmują ego-dystoniczne, wysoce nieprawdopodobną treść;

Co musi się stać, by nastąpiła zmiana?

Jeśli cierpisz na zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne (OCD), to prawdopodobnie wierzysz, że coś znaczącego i złowrogiego dzieje się z Twoimi naturalnymi, ale niechcianymi myślami. Możesz obawiać się np., że Twoje myśli są dowodem na to, że oszalejesz, że jesteś niebezpieczny, lub, że stanie się coś strasznego (wachlarz tych myśli jest nieskończony).

Pierwszym krokiem w pokonaniu zaburzeń obsesyjno – kompulsywnych (OCD) jest zrozumienie, że znaczenie, jakie nadajesz swoim myślom, jest problemem. Niestety, zrozumienie tego, nie wystarczy. To, czego potrzebujesz, to twarde dowody na to, że Twoje natrętne myśli nie oznaczają obłędu, czy tego, że zdarzy się katastrofa, czy też, że jesteś złym człowiekiem, toteż wcale nie musisz na nie reagować, by przerwać błędne koło. Powiedzenie Ci tego niestety nie wystarczy. Istotne jest, byś sam potrafił zebrać przekonywające dowody na to, że Twoje myśli i zachowania, które uruchamiają niepokój, nie są rzeczywistością, że nie są znaczące i nie są złowrogie.

Zachowania takie jak unikanie, czy kompulsje, wzmacniają problem. Polega to na tym, że utwierdzają Cię w zniekształconej interpretacji natrętnych myśli. Wiele czynników wpływa na to, że obsesyjne myśli stają się dla Ciebie istotne. Część z nich odnosi się do stylów myślenia i zniekształceń poznawczych (poświęcimy na nie kiedyś osobny wpis), część z nich zaś odnosi się do emocjonalnego dystresu, który wywołują obsesje. Inne czynniki związane są z rolą, jaką pełnią kompulsje (np. wielokrotne sprawdzanie, mycie, czyszczenie) oraz unikanie pewnych zachowań. Jednym z celów terapii jest zidentyfikowanie stylów myślenia i zachowań, które „nakręcają” obsesje. Innym celem terapii jest pokazanie Ci, jak radzić sobie z emocjonalnym stresem, nawet jeśli intruzje nie znikają, jak zaakceptować intruzywne myśli. Esencją terapii jest to, byś odkrył, że jeśli zmienisz sposób interpretacji obsesyjnych obrazów, myśli, czy impulsów oraz jeśli siłą woli (lub za pomocą terapii ekspozycyjnej) wyeliminujesz kompulsje, wówczas będziesz miał szansę przekonać się, że nic złego się nie stanie. Będziesz wolny i będziesz żył tak, jak będziesz chciał, bez wcześniejszych ograniczeń.

Badania pokazują (Shafran, Radomsky 2015), że indywidualna, osobista interpretacja natrętnych myśli obrazów, czy impulsów, które mają duże znaczenie dla osoby, wzmacnia obsesje. Kompulsje pochodzą od natręctw. Jest silna funkcjonalna relacja między obsesjami i kompulsjami. Z obsesjami związane jest istotne nasilenie lęku, stresu lub winy, następujące po nich kompulsje ukierunkowane są na to, by zredukować lub wyeliminować lęk i dyskomfort spowodowany przez obsesje.

Jeśli jesteś w stanie zmienić (zmniejszyć) istotność myśli obsesyjnych, gdyby udało Ci się nie przykładać tak dużej wagi do niechcianych intruzji, wtedy obsesje, a co za tym idzie, kompulsje zostałyby wyeliminowane. Zmiana Twoich kompulsywnych zachowań może również przyczynić się do zmniejszenia istotności myśli obsesyjnych i przerwać cykl błędnego koła.